معرفی
محوطه باستانیهفتتپه در شمال استان خوزستان بین زمینهای کشت نیشکر هفت تپه، در محدوده اراضی این شرکت و در حدود ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شوش در مختصات جغرافیایی 39 S 247842, 3552480 قرار گرفته است. شاید بتوان با اطمینان گفت که این محوطه در حاصلخیزترین بخش خوزستان قرار دارد که دو رودخانه کرخه (در حدود ۱۰ کیلومتری) و شاوور (در حدود ۴ کیلومتری) در بخش غربی و جنوب غربی آن و رودخانه دز به فاصله حدود ۱۰ کیلومتری در بخش شمال شرقی آن در جریان است.
اين محوطه بر روی بخش انتهایی طاقدیس سردارآباد قرار دارد که از چندین تپه بزرگ و کوچک تشکیل شده است. به دلیل تعداد زیاد تپههای موجود در اين محدوده، این محوطه به عنوان هفتتپه شناخته شده است. در اینجا به نظر میرسد مراد از کلمه هفت بیشتر به معنی زیاد است، چراکه تعداد تپههایی که در محدوده این محوطه باستانی قرار دارند بیشتر از ۷ بوده و حدود ۱۴ تپه کوچک و بزرگ بوده است.
كاوشها و مطالعات باستانشناسي در هفت تپه به روشن شدن دوراني تاريك از تاريخ ايلام كمك نموده است. اين فعاليتها به شناسايي آرامگاههايي با عزمت كه در كنار آن ساختمان بزرگي ساخته شده و احتمالا به خانواده هاي سلطنتي مربوط بوده منجر شد. معماري بدست آمده از هفت تپه به خوبي ثابت ميكند كه تمدن ايلام از نظر معماري بسيار پيشرفته و ساخت طاق هلالي از فنون متدوال معماري آن دوران بوده است. اين طاقها حدود دويست سال قبل از طاقهاي چغازنبيل و در حدود هزار پانصد سال از طاقهاي هلالي رومي قديميتر است. در كاوشهاي هفت تپه تعداد زيادي مهر، اثر مهر، الواح گلي و چندين سنگ نوشته بدست آمده كه نشان مي دهد اين شهر در زمان رونق داراي جايگاه مهم سياسي و اقتصادي بوده است در بسیاری از اين كتيبهها به يكي از سلاطين کمتر شناخته شده در ايلام به نام تپتي آهار (تپتي در ايلامي به معناي سلطان و فرمانروا) اشاره شده است. نام دیگری که در این متون به وفور به آن اشاره میکند، شهر کبنک است. اهمیت کاوشها در این محوطه معرفی هفت تپه به نام کبنک و حضور پررنگ پادشاهان مرحله اول از دوره ایلام میانه در این شهر است که احتمالا بين سالهاي 1500 تا 1350 قبل ميلاد زندگي میکردند.
شکل 1: عکس هوایی قدیمی از محوطه هفت تپه
شکل 2: عکس هوایی جدید از محوطه هفت تپه
در نتیجه مطالعات باستانشناسی، میتوان چهار دوره ساختاری ایلامی در هفتتپه تشخیص داد. پس از یک وقفه طولانی این شهر، دوباره در طول دوره پارتی و ساسانی مسکونی بوده اما هرگز اهمیت قبلی خود را دیگر نیافته است.
دورههای ساختاری ایلامی | دوره | بازه زمانی |
دوره ساختاری اول | سوکلمخ | سدههای ۱۷ و ۱۶ پیش از میلاد |
دوره ساختاری دوم | فاز اول ایلامی میانه | سده ۱۵ پیش از میلاد |
دوره ساختاری سوم | فاز اول ایلامی میانه | اواخر سده ۱۵ تا اوایل سده ۱۴ پیش از میلاد |
دوره ساختاری چهارم | فاز اول ایلامی میانه | سده ۱۴ پیش از میلاد |