تمنوس یا محله مقدس

حصار میانی شهر دوراونتاش شکل هندسی نسبتا منظمی به صورت چهارضلعی داشته، به طوری که طول متوسط هر ضلع آن حدود 400 متر است. این حصار با ضخامتی بالغ بر پنج متر از خشت‌هایی به ابعاد 10×40× 40 سانتیمتر ساخته شده است. در طول آن چهار دروازه به نام‌های دروازه شرقی، گذر شاهی، دروازه شوش و دروازه مسدود شده و یک برج آجری  به نام برج نورکیپرات وجود داشته است.

شکل 1: نمایی از تمنوس، تصویر از مهرداد میثاقیان

فاصله بین حصار میانی و حصار درونی را محله مقدس یا تمنوس می‌نامند. اين محدوده از آن جهت مقدس است كه در آن معابدي براي تعدادي از ايزدان ایلامی و فرهنگ‌هاي همجوار ساخته‌اند. در تمنوس تا کنون بنای ده معبد شناسایی شده است. در بنای این معابد آجرهای کتیبه‌دار بکار رفته‌ که نام خدایانی که معابد به آنها اهدا شده، آمده است. گویا معابد بیشتری برای این محله طراحی شده بود که ساخت آن‌ها احتمالا به علت مرگ شاه به اجرا درنیامده، زیرا تعدادی آجرهای کتیبه‌دار در محوطه در طول كاوش به صورت پراکنده یافت شده‌اند که نام معابد و ایزدان دیگری را نیز ذکر می‌کند، ولی این دسته از معابد هیچگاه ساخته و یا تکمیل نشده‌اند.

در بخشی شرقی تمنوس چهار بنا به ترتیب به ایزدان “پینیکیر”، “ایم (اداد)” و “شلا”، “شیموت” و “نین الی (بلت الي)” و در پایان به “نپراتپ” تقدیم شده است. این معابد در کنار هم قرار دارند و به مجموعه معابد شرقی شناخته می‌شوند. سه بنای اول در این مجموعه نقشه همگونی دارند. در هر سه بنا در دو طرف ورودی، پاشنه‌های در از جنس سنگ وجود داشته و احتمالا درهای ورودی با شیشه‌های سیاه و سفید تزئین شده بودند. در هر سه پس از ورودی، حیاط معبد و در انتهای حیاط، اتاق و محراب قرار دارد. مسیر دسترسی به این اتاق‌ها به صورت آجر فرش ساخته شده است. در معبد اول که برای الهه پینیکیر وقف شده است، تعداد فراوانی پیکرک انسانی، پیکرک زنان در حال شیردادن به فرزندان خود، پیکرک‌های حیوانات مختلف مانند لاک پشت، عقرب، میمون، گوسفند، مهره، حلقه‌ها و میخ‌های مفرغی به دست آمده است. یکی از این پیکرک‌های زنان تداعی کننده مجسمه مفرغی ملکه ناپیراسو مکشوفه از شوش است. مهم‌ترین یافته در معابد ایم و شلا قطعاتی از مجسمه گلی یک گاو نر به اندازه یک دوم اندازه طبیعی است که با لعاب آبی تزئین شده است، بر روی این مجسمه نام ایم الهه ایلامی آمده است. در سومین بنا یعنی معابد شیموت و نین الی نیز چندین پیکرک انسانی زنانه و پیکرک حیوانی مانند سگ و میمون به دست آمد. معبد نپراتپ آخرین معبد از این مجموعه نقشه‌ای کاملا متفاوت دارد، به این صورت که بعد از حیاط دارای چهار اتاق یا چهار نیایشگاه است که کف آن‌ها آجر فرش شده‌اند.

شکل 2: موقعیت معابد شرقی نسبت به زیگورات، تصویر از مهرداد میثاقیان

معبد هيشميتيك‌ـ‌روهوراتير در ضلع شمال شرقي، بنای مذهبی دیگری در تمنوس است. در این معابد توده‌های سفال‌های شکسته و حمام یا تشت آب مهم‌ترین یافته‌ است. این یافته‌ها نشان‌ می‌دهد احتمالاً در این معابد مراسمی همچون پالوده سازی انجام می‌شده‌ است.

شکل 3: موقعیت معبد هیشمیتیک-روهوراتیر نسبت به زیگورات، تصویر از مهرداد میثاقیان

 دو بنای ساده به نام معابد چهارگوش از دیگری انواع معابد در تمنوس هستد که در فاصله نزدیکی از حصار درونی ساخته شده‌اند. این دو معبد یکی در جنوب شرق و دیگری در غرب خارج از حصار درونی قرار دارند. در این دو معبد نه آجر کتیبه‌داری که آن‌ها را معرفی کند و نه شیئی به دست آمده است.

شکل 4: معابد چهارگوش خارج از دو ضلع حصار اول، تصویر از مهرداد میثاقیان

تمنوس به معابد و ساختمان‌های آئینی محدود نمی‌شود. چهار بنای دیگر در این مجموعه کاوش شده‌اند که هیچ رنگ آئینی نداشته و بیشتر به کارگاه‌های عمرانی پیشرفته‌ای می‌ماند که نیمه کاره رها شده‌اند. گیرشمن این بناها را واحدهای مسکونی و یا مربوط به ذخیره گچ و قیر معدنی می‌داند.