معرفی چغازنبیل

چغازنبیل

محوطه چغازنبیل در مختصات جغرافیایی 39 S 265895m E,  3544110m N در دشت خوزستان و در فاصله حدود 30 کیلومتری جنوبشرقی شهر شوش است. نام “چغازنبیل” از آن جهت انتخاب شده است که بلندترین و بارزترین بنای موجود در محوطه که زیگورات آن است، قبل از کاوش به صورت یک تپه بزرگ و مانند یک سبد برگشته دیده می‌شد.  محوطه چغازنبیل در واقع یک شهر به جا مانده از دوره ایلام و به وسعت 100 هکتار است.

شکل 1: تصویر هوایی از شهر دوراونتاش، تصویر از مهرداد میثاقیان

ایلام نام تمدنی باستانی است که از حدود 2900 پیش از میلاد تا 646 پیش از میلاد در پهنه گسترده‌ای از غرب تا جنوب‌ غرب و جنوب ایران کشیده شده است. این تمدن متشکل از شاهک‌ نشینانی در دو نوع زیستگاه کاملا متفاوت یعنی ارتفاعات و دشت های جلگه‌ای زاگرس بوده  است که در هر مقطع زمانی یکی از این خوانین یا شاهک‌ نشینان این مناطق به قدرت رسیده‌ اند. اغلب شاهان ایلام به خود لقب شاه انشان و شوش داده‌اند. این دو شهر دو مرکز مهم ایلامیان، یکی در ارتفاعات (انشان) و دیگری در دشت‌ های جلگه‌ ای (شوش) است. باستان‌ شناسان تمدن ایلام را با توجه به وقایع سیاسی به سه دوره ایلام قدیم، ایلام میانه و ایلام جدید تقسیم می‌کنند. چغازنبیل در دوره ایلام میانه تاسیس شده است.

شکل 2: تصویر از محدوده فرهنگ ایلام (Wikipedia.org)

این شهر در زمان حیات به زبان ایلامی ال- اونتاش و به زبان اکدی به دور اونتاش شناخته می‌شده است. این شهر به دستور اونتاش ناپیریشا یکی از پادشاهان مقتدر عیلامی بنا شده ، به همین دلیل آن را ال اونتاش یعنی شهر یا قلعه اونتاش می‌خواندند. اوج رونق ساخت و ساز در شهر دوراونتاش در زمان بيست سال سلطنت اونتاش ناپيرشا یعنی از 1320 الی 1300 پیش از میلاد بوده است، اگرچه پس از مرگ وي از رونق شهر كاسته مي‌شود ولي همچنان ساخت و سازهايي غير سلطنتي و پرستش معابد در آن صورت گرفته است.

شکل 3: نمای بخش مذهبی شهر دوراونتاش، تصویر از مهرداد میثاقیان

شهر ال اونتاش یک شهر سلطنتی و مذهبی است، از آن جهت سلطنتی که کاخ‌ های به جا مانده از آن مخصوص اشراف ایلامی ساخته شده است و از آن جهت مذهبی که دارای معابد مختلفی برای خدایان مختلف ایلامی است. اونتاش ناپیریشا در ساخت شهر دستور داده که برای هر دو دسته خدایان ایلامی مورد پرستش مردم ساکن در ارتفاعات و مردم ساکن در دشت‌ ها، معابدی برپا شود و معبد اصلی شهر که همان زیگورات شهر است، برای پرستش دو خدای اینشوشینک (مهم‌ترین خدای ساکنین دشت خوزستان) و نپیریشا (مهم‌ترین خدای ساکنین ارتفاعات)  ساخته شده است، از اینرو بسیاری از باستان‌ شناسان معتقدند هدف اونتاش ناپیریشا در ساخت این شهر اتحاد بین مردم ساکن ارتفاعات و مردم ساکن دشت‌ بوده است.

شکل 4: بخشی از آجر نوشته های شهر دور اونتاش

شهر از سه حصار تو در تو ساخته شده است که در فاصله بین هر دو حصار، فضاهای تخصصی و ساخت و سازهای مخصوص به خود را دارد. آنچه تا کنون از کاوش‌های باستان‌ شناسی مشخص است، در بخشی از فاصله بین حصار بیرونی و حصار میانی، محله شاهی قرار دارد که کاخ‌ها و ورودی مجلل و معبد مخصوص به خود را دارد. در فاصله حصار میانی تا حصار درونی، محله تمنوس یا محوطه مقدس قرار دارد که معابدی برای خدایان مختلف برپا شده است. در حصار درونی نیز زیگورات به عنوان بلندترین و شاخص ترین بنای شهر ساخته شده است. در صحن زیگورات انواع اجزای معماری با جزئیات فراوان مانند سکوها و طاق‌ ها، آجرفرش‌ و معابد دیگر قرار دارند. سیستم دفع آب از سطح بناها و کل شهر از دیگر جلوه‌های نبوغ معماری و طراحی شهر است.

شکل 5: غروب چغازنبیل، تصویر از مهرداد میثاقیان