صحن زیگورات
صحن زیگورات چغازنبیل، فاصله بین حصار درونی تا زیگورات را در برمیگیرد. بیشتر سطح این صحن با آجر و قطعات شکسته آجری فرش شده است.
حصار درونی شهر دور اونتاش که از خشت خام و مقدار کمی دورریز ساختمانی ساخته شده، مانند حلقهای زیگورات را در خود جا داده است. امروزه بخش عمده آن به طول 530 متر باقیمانده است. بر روی این حصار که حدود 5/2 متر ضخامت داشته، شش دروازه ایجاد شده است.
شکل 1 : حصار درونی، تصویر از مهرداد میثاقیان
صحن شمال شرقی که وسیعترین صحن زیگورات است را متعلق به طواف مردمان عادی میدانند. در این صحن “پودیم” یا همان سکوی اجتماعات ساخته شده است که از یک طرف به دروازه شمال شرقی زیگورات و در سه طرف دیگر، با كف سازيهايي از خشت سالم و كامل بسيار ظريف در مسیر آجر فرش به دروازههای حصار اول میرسیده است. در این صحن سه سکوی مربع مزین به آجرهای لعابدار به سبکهای مختلف وجود دارد. بقایای یک پوست آمنت به صورت مدور در سطح این صحن دیده میشود. پوست امنتها در واقع پایههای آجری مدوری هستند که احتمالا برای نصب کتیبهها و یا مجسمهها از آنها استفاده میشده است. در این صحن در کنار پلکان ورودی زیگورات، بقایای یک چاه برای دفع آب وجود داشت.
شکل 2: صحن شمال شرقی، تصویر از مهرداد میثاقیان
در صحن شمال غربی در دو طرف پلکان ورودی زیگورات دو حلقه چاه حفر شده بود که آبهای ناودانهای دروازه را جمع میکرده است، دو سکوی مربوط به هدایا و مزین به آجرهای لعابدار در اين صحن در مقابل پلکان ورودی زیگورات ساخته شدهاند. بر روي يكي از اين سكوها، بقاياي لوح سنگی کتیبهدار به دست آمده است. در مركز اين صحن بناي مدور آجري ساخته شده كه به نام “پوست آمنت” شناخته ميشود. این بناي آجری به قطر 5/3 متر ساخته شده و از کف صحن 124 سانتيمتر ارتفاع دارد.
شکل 3: صحن شمال غربی، تصویر از مهرداد میثاقیان
در صحن شمالغربي مجموعهاي از معابد، نيايشگاهها و كارگاههاي وابسته ساخته شدهاند كه آنها را به الهههاي ايلامي ناپیریشا (یا گال)، كريريشا و ايشنيكرب تقديم كردهاند. اين معابد جزو مهمترين معابد برپا شده در شهر دوراونتاش است. معبد گال اولين معبد كه خارج از حصار قرار دارد، داراي 6 اتاق است. اين اتاقها در اطراف حياط مركزي قرار دارند. ابعاد معبد 5/21 در 17 متر است. در اين معبد نسبت به ساير معابد اشياي كمتري يافت شده است. در ادامه به سمت غرب مجموعهاي از ساختمانها وجود دارند كه شامل معبد ايشني كرب، سه اتاق به شكل T، معبد كريريشا شرقي، الحاقات معبد كريريشا و در نهايت معبد كريريشا غربي هستند.
معبد كريريشا و معبد اين شوشينك در مجموعه معابد شهر دوراونتاش، تنها معابدي هستند كه نماي آجري دارند و اين نشان از اهميت اين دو معبد دارد. در ديوارها، وروديها و سكوهاي دو معبد ایشنی کرب و کریریشا، آجرهاي كتيبهدار حكايت از ساخت اين معابد به دست اونتاش ناپيرشا دارد که آنها را وقف الهههاي ايشني كرب و كريريشا كرده است. در اين ميان معبد كريريشا معبدي مجلل همراه با الحاقاتي بوده كه در طول زمان به آن اضافه شده است و داراي راهروهاي مجلل، آشپزخانه و خزانه و دو سکوی مزین به آجرهای لعابدار بوده است. در معبد کیریریشا، یک طاقچه و سه نمازخانه وجود دارد که بیشترین مهرهای استوانهای چغازنبیل در آنجا پیدا شده است.
دو معبد گال و ايشني كرب در اين مجموعه داراي پلكاني بودند كه امکان دسترسی به بالاي معبد را پيدا ميكرده است.
در معبد كريريشا سرگرزهاي فراواني به دست آمده كه بر تعداد زيادي از آنها نام اونتاش ناپيرشا حك شده است.
شکل 4: نمایی از معابد شمال غربی، تصویر مهرداد میثاقیان
صحن جنوبغربي به شكل مستطيل و از صحنهاي ديگر كوچكتر است. گيرشمن معتقد است دسترسي به معبد اعلي از پلكان اين بخش زيگورات بوده است. روبروي اين پلكان پوست آمنت ديگري به قطر حدودا 4 متر و ارتفاع 54 سانتيمتر از آجر ساخته شده است. در چهار طرف اين پوست آمنت، چهار عدد طاقنما ساختهاند. در صحن جنوب غربي در مقابل اين پوستمانت يك طاق نما و سه نیایشگاه كوچك ساخته شده است. در اين نیایشگاهها استوانههايي از جنس سنگ يا خمير شيشه، قطعات زره يا جوشن، دشنههاي مفرغي، پيكركهاي حيوانات مانندگراز، گاو نر و كبوتر به دست آمده است.
شکل 5: نمایی از صحن جنوب غربی، دید از زیگورات
در صحن جنوب شرقي و در مقابل دروازه زيگورات 14 سكو به ارتفاع 25 سانتيمتر در دو رديف پشت سر هم قرار دارد. اين سكوها از خشت پخته با ديوارههاي شيبدار ساخته شدهاند. در مقابل آنها در كف صحن يك خمره جاسازي شده بود. گيرشمن اين سكوها را مربوط به مراسم قرباني كردن حيوانات ميداند.
شکل 6: صحن جنوب شرقی، تصویر مهرداد میثاقیان
در دو طرف پلکان دروازههای شمالغربی، جنوبغربی و جنوب شرقی دو حلقه چاه و در یک دروازه پلکان شمال شرقی یک حلقه چاه برای دفع آبهای جاری از ناودانها و آبراههای زیگورات تعبیه شده است. احتمالا این چاهها در دوره برپایی زیگورات ساخته شدهاند و پس از انباشت رسوب از کار افتادهاند. ترمیم آجر فرشهای صحن این چاهها را از دید پنهان کردهاند. به نظر میرسد پس از بین رفتن کارایی این چاهها، آبهای دفع شده از سطح زیگورات در سطح صحن جاری و با توجه به شیب رو به جنوب، از دروازه جنوبی خارج میشدند.