تاریخچه
در اوايل سال 1935 میلادی نیروهای شركت نفت ايران و انگليس در بازديد هاي هوايي خود متوجه تپه اي عظيم میان دو حصار در نزديكي رودخانه دز شدند و وجود اين تپه را به اطلاع هيئت باستان شناسي فرانسوي كه در شوش مستقر بودند، رساندند. پس از آن يكي از زمين شناسان نيوزلندي اين شركت، به نام براون (Brown) بر بالاي تپه رفته که چندين آجر كتيبه دار توجه او را جلب كرد. پس از اين واقعه توجه باستانشناسان فرانسوي به اين محوطه معطوف مي شود. در 21 فوريه 1935 اولين بازديد باستان شناسان از اين محوطه روي داد و دو نفر از اعضاي هيئت باستان شناسي فرانسوي به نام های ون در ميير (R. P. Van der Meer) و لوئيس لوبرتون (Louis Le Breton) براي بازديد به اين محوطه رفته و چندين قطعه آجر نوشته كه به نام پادشاه اونتاش گال یا اونتاش ناپیریشا اشاره كرده بود، به همراه خود به شوش آوردند. به اميد كسب اطلاعات بيشتر، دكتر اون والا (Dr. J. M. Unvala) همراه با چندين كارگر به چغازنبیل رفته، اطراف پشته را بررسی کرده و چندين آجر كتيبه دار ايلامي، يك قطعه از آجرهای كتيبه دار سامي، قطعاتي از يك پنل تزئيني كه نام اونتاش گال را نشان مي دهد، از سطح محوطه جمع مي نمايد.
شکل 1. تصویر از چغازنبیل قبل از کاوش
پس از بازديدهاي اوليه، هيئت فرانسوي در شوش و نمايندگان دولت ايران، برنامه اي براي 5 سال كاوش در چغازنبيل تحت نظر دومكنم و ميشالون در نظر گرفتند. این دو باستان شناس در مجموع پنج فصل در سال های 1936 الي 1939 و 1945 میلادی در چغازنبیل کاوش کردند. نتيجه این كاوش نمایان شدن چندين ديوار، بخشی از مسيرهاي آب، بخش هايي از بناي زيگورات، تعدادي از واحدهاي ساختماني واقع درجنوب شرق محوطه مقدس، واحدهاي معماري بين حصار دوم و سوم بود.
عمده كاوش هايي كه منجر به خواناسازي شهر دوراونتاش گرديد، متعلق به نه سال فعاليت باستان شناسي و مرمت هيئت رومن گيرشمن است. پس از دومکنم، رومن گیرشمن سرپرست کاوش های فرانسویان در خوزستان به مرکزیت شوش شد. گيرشمن در طول نه فصل حفاري (1962-1951 ميلادي) موفق شد بخش وسيعي از چغازنبيل را یعنی زيگورات، معابد، كاخ ها، واحدهای مسکونی و سه حصار با محدوده اي به وسعت 100 هكتار مساحت را کاوش كند.
شکل 2 :کاوش های گیرشمن در جبهه شمال شرقی زیگورات
پس از یک فاصله طولانی، فعالیت های باستان شناسی مجدد در سال 1377 در چغازنبیل آغاز گردید. در این مرحله جدید استاد مهدی رهبر در سال 1377 کاوش مختصری به صورت چندین گمانه انجام داد. از سال 1378 دانشگاه ماینز به سرپرستی دکتر بهزاد مفیدی، فصل جدیدی از مطالعات باستان شناسی را با روش های نوین آغاز نمود.
شکل 3 :نمایی از چغازنبیل قبل از شروع کاوش های جدید
در فصل جدید مطالعات چغازنبیل، بررسي سطح الارضي در منطقه انجام و در آن ساختارهايي در نقاط مختلف شهر شناسايي شد. علاوه بر این تمام محدوده شهر شبكه بندي و به منظور شناسايي كاربري بناها و تاريخنگاري، سفال و ساير اشيا در هر شبکه جمع آوری شد. همچنین در سه سال در مجموع 33 هكتار از مساحت شهر با روش ژئوفيزيك بررسی شد. در زمستان 1378 نیز برای شناسايي قسمت هاي مختلف سيستم دفع آب هاي باران ، در پاييز سال 1378 و بهار 1380 با هدف شناخت ساختار و كاربري دروازه هاي حصار مياني و مسيرهاي ارتباطي شهر و در نهایت در سال هاي 1380 و 1381 دو كارگاه در محدوده جنوبي تمنوس كاوش شدند.